γράφοντας αυτά , πριν λίγο καιρό, κι αναζητώντας έναν ελάχιστο τίτλο, ήταν αναπόφευκτο - για νου τετριμμένης φαντασίας - να καταλήξω κάποτε και στο ιουλιοβέρνειο κλισέ. Μπαίνοντας ωστόσο στον κόπο των συγκρίσεων - σα να λέμε «πόσο βαθιά στην Τάφρο των Μαριανών φτάνουν είκοσι χιλιάδες λεύγες;» - βρέθηκα αντιμέτωπος με τούτο το παράδοξο : η Τάφρος μας έπεφτε ρηχή. Κι όχι μόνον η τάφρος μα κι η Γης ολάκερη. Αναρωτήθηκα : πόσο πάει, λοιπόν, μια λεύγα στην αγορά του Αλ Χαλίλι; Τα 'βανα κάτω, που λες ημερολόγιο, στο google και στα εργαλεία των ανθρώπων κι εκείνα μου απάντησαν πως μια λεύγα κοστίζει 5,556 χιλιόμετρα. Πιάνω να πολλαπλασιάσω : 20.000×5,556 = 111.120 χιλιόμετρα! Έτριβα τα μάτια μου! Λέω «δε μπορεί», κάτι πηγαίνει λάθος, κάπου θ' αντέγραψα κάνα ψηφίο πλεονάζον. Πάμε ξανά.
Διαβάζω «ναυτική λεύγα». Μήπως υπάρχουν λεύγες και λεύγες, εξού κι η παρεξήγηση; Μήπως την εποχή του Βερν χρησιμοποιούσαν καμιάν άλλη λεύγα, πιο κοντή, πιο γαλλική; Κάτσε να το ψάξω στα ελληνικά, γιατί νωρίτερα έβαζα "league". Μου βγαίνει το Βικιλεξικό. Υπήρχε, λέει, και μια ρωμαϊκή λεύγα 2,22 χιλιόμετρα, αλλά μας άφησε χρόνους. Στην εποχή μας είναι μια λεύγα της ξηράς, κάπου 4.452 μέτρα (το Βικιλεξικό γράφει «4,452» αλλά φαντάζομαι, έχουμε μπλέξει τα μπούτια μας με την αγγλοσαξονική σημειογραφία) και μία της θαλάσσης ισοδύναμη με 3 μίλια ναυτικά, ήτοι σημαίνει 3×1,852 = 5,556 χιλιόμετρα. Α μάλιστα, ημερολόγιο, πάλι τα ίδια! Déjà vu κι έπιασα να κάνω κύκλους γύρω απ' την ίδια λεύγα, πράγμα που είναι φυσικό αφού η λεύγα της θαλάσσης δεν είναι παρά η... ναυτική λεύγα! No save! No save nada, no save! Stupido, stupido!
Τα πράγματα, λοιπόν, δεν πάνε και πολύ καλά, δεδομένου πως η Γη έχει ακτίνα μόλις... 6.371 χιλιόμετρα κι η κακομοίρα Τάφρος έντεκα. Δε μπορεί. Εκατό χιλιάδες χιλιόμετρα είναι ένα τέταρτο απ' τη Σελήνη! Να 'ταν ο Ναυτίλος μπροστά απ' την εποχή του, το καταλαβαίνω, μα να 'ταν και πιο μπροστά από τη Γη, δεν το χωρά ο νους μου! Το γυρίζω ξανά στο αγγλικό κι εμπρός καλή μου Wikipedia. Η γαλλική λεύγα (lieue), μας λέει η Βίκυ, είχε πολλές παραλλαγές που τελικά κυμαίνονταν μεταξύ 3,25 και 4,68 χιλιομέτρων. Μα πώς; Ακόμα και με τη μικρότερη εξ αυτών μας βγαίνουν κάπου 65.000 χιλιόμετρα, μ' άλλα λόγια μες στη μέση του πουθενά. Μα δεν τελειώσαμε εδώ, μη φεύγεις. Η Βίκυ μιλάει ακόμη για μια λεύγα, τη «μετρική λεύγα», την οποία χρησιμοποιούσαν στη Γαλλία μεταξύ του 1812 και του 1840 και η οποία ήταν - έτσι ισχυρίζεται ο αρθρογράφος - ακριβώς η λεύγα εκείνη την οποία είχε στο νου του ο Βερν. Μα και τούτη η μετρική δεν είναι καλύτερη από τις προηγούμενες : στα 4 χιλιόμετρα η μία, εκτοξεύει (ή καταβυθίζει) το καλό μας βαθυσκάφος 80 χιλιάδες χιλιόμετρα μες στο διάστημα.
Ημερολόγιο έχω σπάσει το κεφάλι μου να λύσω το παράδοξο. Δε λέω, άνθρωπος ήταν κι ο Βερν, υποκείμενος σε παραδρομές σαν όλους τους ανθρώπους. Μα τούτο δεν είναι απλή παραδρομή, δεν είναι καν αστοχία : είναι ο απόλυτος παραλογισμός. Κι ούτε πρόκειται, φυσικά, περί άγνοιας. Ήδη, απ' την εποχή του Ερατοσθένη, γνώριζαν πάνω-κάτω οι άνθρωποι τη διάμετρο της Γης, δε μπορεί τώρα ολόκληρος Βερν στα 1870 να πέφτει τόσο έξω! Κάπου είμαι εγώ που σφάλλω, μ' άντε να τό βρεις πού. A posteriori κάποτε, συνειδητοποιώ τη μονοδιάστατη σκέψη μου : η θάλασσα δεν εκτείνεται μόνο σε βάθος μα και σε μήκος ή πλάτος. Ο πλοίαρχος Νέμο μπορούσε να ταξιδεύει σε 3D πολύ νωρίτερα απ' τον πρώτο κοσμοναύτη. Αλλά, να πούμε την αλήθεια Ημερολόγιο, δε φταίω μόνο εγώ! Μισή ντροπή δική μου και μισή δική τους. Χάθηκα στη μετάφραση! Ετούτος ο χριστιανός τα εξηγεί πολύ σωστά. Ο Βερν λέει δε γράφει «20.000 λεύγες κάτω απ' τη θάλασσα» μα «κάτω απ' τις θάλασσες» και τούτο υπονοεί το μήκος μιας διαδρομής από τη μια θάλασσα της Γης στην άλλη κι όχι το βάθος μιας κατάδυσης. Αν δεν ξεκινούσα να ψάξω για τη λεύγα μόνος μου, μα γύρευα να ξεδιψάσω την απορία μου απευθείας στο αντίστοιχο λήμμα , θα τα μάθαινα όλα μονομιάς και δίχως κόπο. Ας είναι, κέρδισα τη χαρά του ταξιδιού, που δεν κράτησε δα και 20.000 λεύγες, παρά μονάχα μερικές δεκάδες γραμμές.
Καλά όλα ετούτα, τα 'παμε και τα συμφωνήσαμε για το τι δεν είναι τελικά οι 20.000 λεύγες : δεν είναι βάθος! Μα για το βάθος καθαυτό δε μάθαμε το παραμικρό. Σε τι ζόφους και γνόφους καταβυθίστηκε ο πλοίαρχος με τη φουτουριστική κονσέρβα; Μέσα σ' όλα διαβάζουμε, λοιπόν, και τούτο : το βαθύτερο βάθος, λέει, που 'πιασε ο Ναυτίλος ήταν 4 λεύγες ή μ' άλλα λόγια 4×4 = 16 χιλιόμετρα. Τώρα, τούτο είναι κατά 5 χιλιόμετρα βαθύτερο απ' τις Μαριάνες. Μπορεί το λάθος του Βερν ως ποσοστό να φαντάζει μεγάλο (45%), αλλά δεν είναι και να σχίζεις τα ιμάτιά σου, για έναν άνθρωπο που μαστορεύει το 1870, με μοναδικό του εργαλείο την επιστημονική διαίσθηση και το ταλέντο. Ο Βερν δεν είπε, φυσικά, κάτι παράλογο. Υπέθεσε σωστά πως οι ωκεανοί θα 'πρεπε να 'ναι κατά πολύ βαθύτεροι από τέσσερα ή πέντε χιλιόμετρα, μα τον παρέσυρε ο υπερβάλλων ζήλος. Είχανε, στο κάτω-κάτω, τρόπους για να βυθομετρούνε τις αβύσσους, 150 χρόνια πίσω; Κι από την άλλη μεριά, ποιος το γνωρίζει τούτο, πως δηλαδή ο Νέμο, κοτζάμ πλοίαρχος, δε γνώριζε την είσοδο κανενός απύθμενου σπηλαίου, το οποίο τρυπούσε τα σωθικά της Γης για μερικά χιλιόμετρα ακόμη, μα το σφράγισε κάποτε μια σεισμιαία κατολίσθηση;
Τέλος πάντων, εδώ δεν παλεύουμε να δικαιολογήσουμε κανέναν, ούτε να γράψουμε μυθιστόρημα πάνω στο μυθιστόρημα. Παλεύουμε να βγάλουμε μιαν άκρη σ' ενα συγκεκριμένο θέμα και, θαρρώ, τη βγάλαμε. Για την ακρίβεια, δεν τη βγάλαμε εντελώς μόνοι, ούτ' όμως και πατήσαμε στους ώμους τίποτε γιγάντων, σαν κάποιους άλλους, να μη λέμε ονόματα.
Καλό μου ημερολόγιο, αυτά προς το παρόν. Νομίζω πως το θέμα θεωρείται λήξαν. Σε χαιρετώ κι au revoir!
No comments :
Post a Comment